آغاز مدرن اکتشاف پیشتاز
روش انجام کار
مقالهی رزونانس مغناطیسی هستهای
تشدید مغناطیسی هستهای یک پدیدهی فیزیکی براساس مکانیک کوانتومی است. در حضور یک میدان مغناطیسی قوی، انرژی هستههای عناصر مشخصی به علت خواص مغناطیسی این ذرات به دو یا چند تراز انرژی کوانتیزه شکافته میشوند. الکترونها نیز بهطریق مشابهی مانند هستهی اتم عمل میکنند. این تکنیک براساس پدیدهی تشدید یا رزونانس مغناطیسی هستهای است که زمانی رخ میدهد که هسته های اتم با تعداد فرد نوترون یا پروتون در معرض یک میدان مغناطیسی قرار میگیرند.
میدان مغناطیسی باعث می شود که پروتونهای موجود در ماده بهصورت موازی یا پادموازی با جهت میدان الکترومغناطیسی در یک راستا قرار بگیرند. (به دلیل اسپین مغناطیسی هسته که تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار میگیرند.)
اسپین هسته:
اسپین هستهای یک ویژگی کوانتومی هستههای اتمی است که از حرکت جمعی پروتونها و نوترونها در داخل هسته ناشی میشود و به تکانه زاویهای ذاتی هسته اشاره دارد که میتوان آنرا به عنوان هستهای در نظر گرفت که حول محور خود میچرخد.
مقادیر اسپین هسته کوانتیزه است. به این معنی که یک هسته تنها میتواند مقادیر گسسته خاصی را که توسط تعداد پروتونها و نوترونهای هسته تعیین میشود داشته باشد.
هستههایی با تعداد فرد پروتون یا نوترون دارای اسپین هستهای غیرصفر هستند در حالی که در هستههایی با تعداد زوج از هردوی آنها دارای اسپین صفر هستند.
اسپینهای هستهای اتمهای خاص میتوانند از طریق پدیده رزونانس مغناطیسی هستهای ( (NMRبا یک میدان مغناطیسی خارجی تعامل کنند. هنگامی که در یک میدان مغناطیسی خارجی قرار میگیرند هستههای این اتمها خودرا موازی یا پادموازی با جهت میدان قرار میدهند.
( ترازشدگی اسپین هسته در میدان مغناطیسی همگن)
این ترازشدگی یک گشتاور مغناطیسی کوچک ایجاد میکند که با استفاده از تجهیزات تخصصی قابل تشخصیص و ارزیابی میباشد.
ابزار دقیق رزونانس مغناطیسی هسته ای:
- سیستم فرستنده الکتریکی
- سیستم الکترونیک فرکانس رادیویی یا طول موجهای دیگراز موج الکترومغناطیس
- سیستم گیرنده
فرستنده الکتریکی:
فرستنده الکتریکی که با نام فرستنده رادیویی نیز شناخته میشود یک دستگاه الکترونیکی است که برای تولید امواج رادیویی به منظور ارسال داده با کمک آنتن در یک طیف خاصی از امواج الکترومغناطیسی استفاده میشود.
فرستنده قادر به تولید یک جریان متناوب فرکانس رادیویی است که به آنتن اعمال میشود آنتن نیز به نوبهی خود آنرا به صورت امواج رادیویی تابش میکند. برای انجام این کار ابتدا فرستنده انرژی را در یک منبع تغذیه میگیرد و آنرا به یک جریان متناوب فرکانس رادیویی تبدیل میکند که میلیونها یا میلیاردها بار در ثانیه بسته به طیفی که فرستنده نیاز به ارسال دارد تغییر جهت میدهد. هنگامی که این انرژی به سرعت در حال تغییر است از طریق یک رسانا هدایت میشود. در این مورد یک آنتن امواج الکترومغناطیسی یا رادیویی را به سمت بیرون تابش میکند تا توسط آنتن دیگری که به گیرنده متصل است دریافت شود.
سیستم الکترونیک فرکانس رادیویی:
جزء دیگر رزونانس مغناطیسی هستهای الکترونیک فرکانس (RF) است الکترونیک (RF) مسئول تولید و کنترل پالسهای فرکانس رادیویی مورد استفاده برای تحریک و تشخیص سیگنال (NMR)است. این الکترونیک از یک فرستنده که پالس (RF) را تولید میکند و یک گیرنده که سیگنال ناشی ازبرانگیختگی ذرات هستهای است تشکیل شده است. یکی از چالشهای کلیدی در طراحی الکترونیک RF در رزونانس مغناطیسی هستهای نیاز به کنترل دقیق زمانبندی و خصوصیات پالسهای RF است. مدت زمان، دامنه – فرکانس و فازپالسها همگی نقش مهمی در تعیین کیفیت سیگنال حاصل دارند.
هنگامی که پالسهای فرکانس رادیویی خاموش یا قطع میشود، ذرات هسته (پروتونها) به حالت اولیه خود باز میگردند و در این فرآیند یک سیگنال فرکانس رادیوئی ارسال میکنند.
سیستم گیرنده:
در این سیستم که توسط آنتنهای خاصی احاطه شده است گیرنده وظیفهی دریافت سیگنال از بازتابش ذرات هستهای در حالت برانگیختگی را دارد.سپس برای تجزیه و تحلیل به قسمت های دیگر سختافزاری و نرمافزاری نیاز میباشد.
مکانیزم یافتن حفرهها:
طبق بررسیهای انجام شده در طول فعالیت روش (NMR) هنگام تابش امواج الکترومغناطیس ما ابتدا یک میدان الکترومغناطیسی قوی از روی سطح زمین توسط فرستنده به داخل زمین میفرستیم و این طیف الکترومغناطیس قادر است از تمامی لایههای سخت زمین تا اعماق 300 متر و بیشتر نفوذ کند، سپس این میدان قوی داخل حفره باعث میشود که مولکولهای اکسیژن که دارای ایزوتوپهای
(O16، O17، O18) میباشد که هر سه درحالت پایدار هستند. یک جهتگیری اسپینی خاصی به صورت موازی یا پادموازی با میدان مغناطیسی ارسالی داشته باشند و همگی دارای اسپینهای یکسانی میشوند؛ سپس با ارسال میدان ثانویه عمود بر میدان اول پروتونهای ایزوتوپ 17O برانگیخته میشوند و در تراز انرژی بالاتری قرار میگیرند و طیفی از امواج الکترومغناطیسی گسیل میکنند که ما قادریم توسط آنتنهای گیرنده دستگاه آنهارا دریافت کنیم و دیوارههای حفره را با دقت سانتیمتربر روی زمین جانمائی کنیم.
مطالعات امکانسنجی اکتشاف آبهای زیرزمینی عمیق و نیمه عمیق به روش (NMR) از لحاظ ساختار علمی و عملیاتی به شرح زیر میباشد.
در روش (NMR) نیاز به نوع خاصی از اتمها میباشد که اتمها با تعداد پروتن و نوترون های فرد مورد نظر میباشد.
در اکتشاف آبهای زیرزمینی با توجه به ساختار مولکولهای آب که H2O (H-O-H) میباشد در هیدروژن که یک عنصر با تعداد فرد پروتن یعنی یک میباشد. میتوان از این روش (NMR) استفاده نماید. میدان مغناطیسی هسته یک هیدروژن H1 میتواند در جهتهای ساعتگرد یا پادساعتگرد به دور محور خود چرخش داشتهباشد.
از آنجایی که هسته دارای بار مثبت است در اثر اسپین هسته ممان مغناطیسی خواهیم داشت. بنابراین هستههای هیدروژن در حضور میدان مغناطیسی خارجی آهنرباهای کوچکی با دو جهتگیری محتمل هستند.
این جهتگیریها ممکن است با همراستا با میدان مغناطیسی خارجی یا در خلاف جهت آن باشد. زمانی که هسته هیدروژنی با ممان مغناطیسی هم راستا با میدان خارجی تحت تابش الکترومغناطیسی در محدوده فرکانس(رادیویی) ماکروویو، انرژی جذب میکند که میدان مغناطیسی آن مخالف میدان اعمال شده خارجی باشد. در نتیجه جذب انرژی سبب تغییر حالت انرژی هستهای هیدروژن به حالت انرژی بالاتر خواهد شد.
انرژی همراه با تابش الکترومغناطیس در محدوده فرکانس (رادیویی) ماکروویو مقدار کوچکی دارد. به دلیل اینکه اسپین یک پروتن برابر با است.
بسته به میدان مغناطیسی اعمال شده، هسته تنها دو جهتگیری خواهد داشت. اختلاف انرژی بین 2 حالت اصلی اسپینها به طور پیوسته با انرژی میدان مغناطیسی خارجی تغییر میکند.
با نگاه به 2 تصویر قبل میبینیم که میدان هسته به دور محور میدان اعمال شده چرخش دارد. به این پدیده (حرکت تقدیمی) (precession) میگویند. میدان تقدیمی یک ناحیه مخروطی را همانند تصویر زیر پوشش میدهد.
تغییر جهت میدان مغناطیسی، مشابه با تغییر جهت یک فرفره به هنگام چرخش به دور محور یک میدان مغناطیسی خارجی است.
سرعت این تغییر جهت نشانهایی برای یک آزمایش رزونانس هستهای به شمار میآید.
هنگام برخورد پالسهای امواج الکترومغناطیس با اتمهای H1 این اتمها برانگیخته میشوند و هنگام بازگشت به حالت اولیه خودسیگنالی بازتابش میکند که توسط سیستم گیرنده دستگاه دریافت میشود و توسط اپراتورهای باتجربه و متخصص تحلیل و بررسی میشود.
ما قادریم هرگونه آنومالی در زیر سطح زمین را تا اعماق 400 متر شناسایی و روی سطح زمین جانمایی کنیم.
رگهای آب با کمترین عرض یعنی حدود 5 تا 10 سانتیمتر را در اعماق با کمترین خطاء شناسایی و از لحاظ کیفیت آب (شاخص EC) تفکیک نماییم.